Με αφορμή τη ραδιοφωνική τοποθέτηση του ελληνιστή καθηγητή του Université de Montréal, Jacques Bouchard, στο αμφιλεγόμενο θέμα των κρυφών σχολειών και τις έντονες αντιδράσεις ορισμένων συμπαροίκων, η σημερινή στήλη θα προσπαθήσει να θίξει το θέμα με όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά κριτήρια.
Γεγονός είναι ότι η αμφισβήτηση των κρυφών σχολειών τα χρόνια της τουρκοκρατίας εξακολουθεί να απασχολεί πολλούς σύγχρονους ιστορικούς. «Ψάχνοντας» το θέμα μέσα από έγκυρα ιστορικά βιβλία και σοβαρές αναφορές, σας μεταφέρω –περιληπτικά– και τις δύο απόψεις.
Σύμφωνα με μία παραδοσιακή αντίληψη, οι ποικίλες εντάσεις, οι διακρίσεις και οι κατατρεγμοί που υφίσταντο οι υπόδουλοι Έλληνες από τους Τούρκους, τους ανάγκαζαν συχνά να καταφεύγουν σε κρυφά σχολειά, προκειμένου να διδαχθούν τα παιδιά τους γραφή, ανάγνωση, αριθμητική και στοιχεία της ελληνικής Ιστορίας. Η επίσημη πολιτική των σουλτάνων κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, επέτρεπε την ελεύθερη ίδρυση και λειτουργία ελληνικών σχολείων κάθε βαθμίδας. Οι κατά τόπους πασάδες όμως, οι οποίοι διέθεταν μεγάλη αυτονομία στην άσκηση πολιτικής, ήταν συχνά απρόθυμοι να επιτρέψουν τη λειτουργία σχολείων σε μεγάλη κλίμακα. Επίσημη απαγόρευση δεν υπήρξε ποτέ, αλλά τα σχολικά κτίρια μπορούσαν να δημευτούν και οι μαθητές ως άτομα να υποβληθούν σε ανείπωτες ταλαιπωρίες, έτσι ώστε στο τέλος να μην αξίζει τον κόπο να διατηρούνται τα σχολεία ανοιχτά.
Η προφορική παράδοση για τα κρυφά σχολειά αναφέρει πως λειτουργούσαν κυρίως σε εκκλησίες και μοναστήρια, με δασκάλους ιερείς, φιλάνθρωπους ή εκπαιδευτικούς χωρίς επαγγελματική κατάρτιση, χρησιμοποιώντας ως αναγνωστικό βοήθημα τα Ιερά βιβλία της εκκλησίας.
Υπάρχουν μαρτυρίες για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι Ρωμιοί κατά την εκπαίδευσή τους, οι οποίες ανάγονται στους μετά-απελευθερωτικούς χρόνους.
Επίσης, ως μαρτυρία για το κρυφό σχολειό, θεωρείται και το παιδικό τραγούδι: «Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ, να πηγαίνω στο σκολειό, να μαθαίνω γράμματα, γράμματα σπουδάγματα, του Θεού τα πράγματα…».
Την άποψη, εξάλλου, υποστηρίζει ο σπουδαίος Έλληνας ζωγράφος του 19ου αιώνα, Νικόλαος Γύζης, με τον επικό πίνακα «Κρυφό Σχολειό» το 1885.
Γεγονός ωστόσο είναι, πως η ύπαρξη κρυφών σχολειών έχει αμφισβητηθεί από αρκετούς σύγχρονους ιστορικούς, καθώς πολλές αναφορές γι’ αυτά προέρχονται από τα ελεύθερα χρόνια, από περιόδους όπου οι εθνικές κυβερνήσεις ήθελαν να τονώσουν το εθνικό αίσθημα. Κύριο επιχείρημα είναι η έλλειψη πηγών σύγχρονων με τα κρυφά σχολειά. Φαίνεται ότι η πρώτη αναφορά σε κρυφό σχολειό γίνεται το 1825, μετά την Επανάσταση του 1821. Επίσης, ως επιχείρημα κατά της ύπαρξής τους, προβάλλεται και η φιλελεύθερη πολιτική των σουλτάνων στην εκπαίδευση των Ρωμιών, αφού αφθονούν οι πηγές για τη λειτουργία ελληνικών σχολείων σε πολλές περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Όσον αφορά το τραγουδάκι «Φεγγαράκι μου λαμπρό» και το συσχετισμό του με την ιδέα του κρυφού σχολειού, υποστηρίζεται ότι αποτελεί ένα «μικρό μύθο» που ήρθε να ενισχύσει ένα μεγάλο μύθο «τα 400 χρόνια σκλαβιάς και φυλακής».
Τα συμπεράσματα δικά σας…
