Ο τέταρτος μήνας του πολιτικού έτους, με διάρκεια 30 ημέρες. Αρχικά ήταν ο δεύτερος μήνας του δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου με την ονομασία Aprilis και πήρε το όνομά του από το λατινικό ρήμα aperire, που σημαίνει ανοίγω, γιατί το μήνα αυτό ανοίγουν, ανθίζουν τα λουλούδια. Ο Νέρων θέλησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius), ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του το 65 μ.Χ., αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε.
Στην Αρχαία Ρώμη, ο μήνας ήταν αφιερωμένος σε δύο θεούς, την Αφροδίτη και τον Απόλλωνα. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν:
-Tην 1η Απριλίου τα Βενεράλια (Veneralia), προς τιμήν της θεάς της αγάπης και της ομορφιάς Βένους, της Αφροδίτης των Αρχαίων Ελλήνων.
-Από τις 4 έως τις 10 Απριλίου τα Μεγαλήσια (Megalesia), προς τιμή της θεάς Κυβέλης, με μουσικούς και γυμνικούς αγώνες.
-Στις 21 Απριλίου τα Παλίλια (Palilia), ποιμενική γιορτή προς τιμή της θεάς Εστίας. Οι βοσκοί κρατούσαν κλαδιά δάφνης και ράντιζαν με νερό το έδαφος, ενώ άναβαν φωτιές με άχυρα και πηδούσαν τρεις φορές πάνω από αυτές για να εξαγνιστούν. Η γιορτή αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 787 μ.Χ., οπότε καταργήθηκε με απόφαση της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου. Το έθιμο με τις φωτιές κρατά έως σήμερα.
-Στις 22 Απριλίου γιόρταζαν με κρασοκατανύξεις τα Βινάλια Πριόρια (Vinalia Prioria), δηλαδή τα Πρώτα Οινοφόρια.
-Στις 28 Απριλίου ξεκινούσαν τα Φλοράλια (Floralia), τα ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμή της Flora, θεάς της βλάστησης και της άνοιξης.
Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Μάρτιος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ελαφηβολιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Μουνυχιώνα. Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:
-Γαλάξια, προς τιμή της Ρέας.
-Ελαφηβόλια, προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας.
-Μουνίχια, προς τιμή της Θεάς Αρτέμιδας.
-Δελφίνια, προς τιμή του Απόλλωνα και της Αρτέμιδας.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Ο Απρίλης με το Μάη είναι οι μήνες των λουλουδιών («Ο Απρίλης με τα λούλουδα και ο Μάης με τα ρόδα»). Η βροχή του Απρίλη θεωρείται από τους γεωργούς πολύ ευεργετική («Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα»). Στη Θράκη, το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό. Παλαιότερα το μάζευαν σε μπουκάλι και το έδιναν στους αρρώστους.
Ο Απρίλης αποκαλείται στις διάφορες ντοπιολαλιές:
-Γρίλλης, δηλαδή γκρινιάρης, γιατί συνήθως τελείωναν τα γεωργικά αποθέματα από τις προηγούμενες συγκομιδές κι άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια.
-Τιναχτοκοφινίδης ή Τιναχτοκοφινίτης, επειδή καθαρίζονταν τα κοφίνια για να καθαριστούν.
-Ξεροκοφινάς, γιατί τελείωναν πάντα οι φτωχές συγκομιδές των γεωργών.
-Αηγιωργίτης ή Αηγιωργάτης, λόγω της μεγάλης χριστιανικής εορτής του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου).
-Λαμπριάτης, λόγω του Ορθόδοξου Χριστιανικού Πάσχα ή Λαμπρής, που επισυμβαίνει συνήθως τον Απρίλιο.
-Τριανταφυλλάς, επειδή τον Απρίλιο ανθίζουν οι τριανταφυλλιές.
Κάθε χρόνο την Πρωταπριλιά, αναβιώνει το έθιμο με τα αθώα ψέματα και αστεία, που είναι κοινό για όλους σχεδόν τους λαούς.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
-Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης πέντε δέκα, να ιδείς το κοντοκρίθαρο πώς στρίβει το μουστάκι, να ιδείς και τις αρχόντισσες πώς ψιλοκλισαρίζουν, να δεις και τη φτωχολογιά πώς ψιλοκοσκινάει.
-Αν δώσει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα.
-Απρίλη δροσερέ και Μάη με τα λουλούδια.
-Απρίλης – Μάης! Κοντά είν’ το θέρος.
-Απρίλης – Μάης, κουκιά μεστωμένα.
-Απρίλης – Πασχαλιά, χελιδόνια, φως, χαρά!
-Απρίλης με τα λούλουδα και τα τρανά τα ψέματα.
-Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.
-Βάλτ’ εργάτες τον Απρίλη κι ας ψυλλίζονται.
-Η βροχή τ’ Απριλομάρτη, μόνο τους ψαράδες βλάπτει.
-Ήρθ’ ο Απρίλης με χαρά, με τα κόκκινα τ’ αυγά.
-Και στου Απρίλη τις δεκαεφτά, πέρδικα ψόφησε τ’ αυγά.
-Να μη ζηλέψεις τη Λαμπρή γυναίκα και τον Απριλομάη φοράδα.
-Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα κεράσια.
-Ο Απρίλης έχει τη δροσιά, κι ο Μάης τα λουλούδια.
-Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα, κι ο Μάης τα λουλούδια.
-Ο Απρίλης με την Πασχαλιά και τα κόκκινα τ’ αυγά.
-Ο Απρίλης με τραγούδια, κι ο Μάης τα λουλούδια.
-Πότε θα μπούμε στον Απρίλη, το «σ’ αγαπώ» να θυμηθείς.
-Στου Απριλιού τις δώδεκα ζεσταίνεται ο καιρός.
ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2021
6|Ευτύχιος, Ευτυχία
8|Φλέγων, Φλόγα
10|Ανάξαρχος, Αναξιμένης, Δημάρατος, Δημοκλής, Δημόκλεια, Δημοσθένης, Δημοσθενία, Επαμεινώνδας, Ετεοκλής, Ηρακλής, Ηφαιστίων, Θεόφραστος, Θησεύς, Θησέας, Ισοκράτης, Μιλτιάδης, Μνήσαρχος, Όμηρος, Παρμενίων, Πελοπίδας, Περικλής, Περίκλεια, Πίνδαρος, Πολύβιος, Πολυβία, Πολύνικος, Πολυνίκη, Προμηθέας, Σοφοκλής, Σοφόκλεια, Σωκράτης, Σωκρατία, Φιλοποίμην, Φωκίων, Χρόνιος, Χρονία
11|Αντίπας, Αντύπας
12|Ανθούσα
13|Μαρτίνος, Μαρτίνη
14|Αρίσταρχος, Τρόφιμος
15|Λεωνίδας, Λεωνιδία
16|Αγάπιος, Αγάπη, Βασίλισσα, Γαληνός, Γαλήνη, Ειρήνη, Καλλίς, Καλλίδα, Λεωνίδας, Λεωνιδία, Νίκη, Χαρίσσα, Χιονάτη, Χιονία
18|Ήφαιστος
22|Νέαρχος, Νιάρχος, Νιάρχω
23|Θερινός
24|Αχιλλεύς, Αχιλλεία, Δούκας, Δούκισσα, Ελισάβετ, Ζαμπέτης, Ζαμπέτα, Λάζαρος, Λαζαρία, Φορτουνάτος
25|Βάιος, Βαΐα, Δάφνη, Μάρκος, Μαρκία, Νίκη
28|Αγαμέμνων, Αντίπατρος, Θέογνις, Μέμνων, Μεμνία
29|Ιάσων, Ιασωνία, Κέρκυρα, Σωσίπατρος
30|Δονάτος, Ιάκωβος, Ιακωβίνα
ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ: ΤΟ ΕΘΙΜΟ
Συγκομιδή… σπαγγέτι στην Ιταλία (BBC, 1957)
Κάθε χρόνο την 1η Απριλίου, αναβιώνει το έθιμο με τα αθώα ψέματα. Πρόκειται για μία παιγνιώδη συνήθεια των ανθρώπων, με παγκόσμια διάσταση. Το έθιμο έλκει την καταγωγή του από τη Δύση και οι ρίζες του ανιχνεύονται στους αρχαίους Κέλτες, οι οποίοι συνήθισαν την Πρωταπριλιά που καλυτέρευε ο καιρός, να βγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες τους για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν.
Το Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος Θ’ μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου, για να συμβαδίζει η χώρα του ημερολογιακά με τις άλλες χώρες. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή, πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Από τους Κέλτες και τους Γάλλους το έθιμο μεταλαμπαδεύτηκε σ’ όλο τον κόσμο, με προεξάρχουσες τις εφημερίδες στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, που συχνά μεταδίδουν πολύ επιτυχημένες ειδήσεις – φάρσες. Με την εξάπλωση του Ίντερνετ, η Πρωταπριλιά έχει γίνει πλέον καθημερινή συνήθεια. Τα λεγόμενα «hoax» είναι οι πιο συνηθισμένες διαδικτυακές φάρσες. Πρόκειται για κατασκευασμένες ιστορίες με περίτεχνο τρόπο, που μπορούν να ξεγελάσουν ακόμη κι ένα γνώστη του θέματος, το οποίο πραγματεύονται.
Στον ελληνικό χώρο, το έθιμο πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών. Η συνήθεια να λένε ψέματα δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Μάλιστα, αποτελεί, όπως υποστηρίζει ο λαογράφος, Γεώργιος Μέγας, συνήθη μηχανισμό στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις. Και το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο, Δημήτριο Λουκάτο.